Het spoorbedrijf van Madurodam

Madurodam: wie kent het stadje niet, tussen Den Haag en Scheveningen? Nederland is hier nagebouwd op miniatuurschaal (1:25). Er rijden ook treinen en trams, maar het gaat om levensechte modellen: het is meer dan een wat groot uitgevallen tuinbaan.

Madurodam is in 1952 geopend. De opbrengsten gaan naar goede doelen. Oorspronkelijk was dat het Nederlands Studenten Sanatorium in Laren. Initiatiefneemster was mevrouw B. Boon-Van der Starp. De belangrijkste financier was de familie Maduro, die een monument wilde oprichten voor hun in de oorlog omgekomen zoon. De gemeente Den Haag stelde de grond beschikbaar. Verder werkten veel bedrijven en instanties mee, bijvoorbeeld door objecten te laten bouwen of te financieren. Het spoorwegnet werd door NS gebouwd en in bruikleen gegeven.

Het spoorwegnet is uitgedacht door ingenieur J.A. Bonthuis van de NS, een bekende naam binnen de NVBS. Hij deed dat in samenwerking met S.J. Bouma, de architect van Madurodam. Een andere NS-medewerker was ingenieur H.F. Enter. Die was verantwoordelijk voor de bouw van de modellen. De derde uitvoerende man was H. van Wijk. Die moest zorgen voor de beveiliging en de seinen. Enter en Van Wijk werkten allebei op de afdeling Propaganda van NS. Het project stond onder leiding van ir. J.W. Klaren, chef van de afdeling Research van de dienst Weg & Werken.

Natuurgetrouw

De aanleg van de spoorlijn was dus een echt NS-project. En de NS zorgde er ook voor dat alles er zo natuurgetrouw mogelijk uitzag: de rails, de bovenleiding, de seinen, de treinen. Allemaal handwerk, voor een belangrijk deel verricht in de werkplaatsen van NS, voor een deel door ervaren modelbouwers.

De treinen worden net als in het echt af en toe omgeschilderd of vervangen. De turquoise locomotieven uit de beginjaren werden blauw, later geel. De treinstellen mat.’46 kregen na enige jaren gezelschap van Hondekoppen, en moesten vervolgens plaatsmaken voor Koplopers en Regiorunners.

Het hele net is geëlektrificeerd en de bovenleiding functioneert echt. Later zijn er ook enkele dieseltrajecten gekomen, maar die zijn inmiddels weer verdwenen of stilgelegd. Er schijnt in Madurodam een ‘elektrische stoomloc’ te hebben gereden, met een stroomafnemer op de tender, maar daar zijn tot nog toe geen foto’s of andere bewijzen van gevonden. Er zijn ook twee modellen van stoomtrams van de SHM geweest.

Rollend materieel

Op het uitgebreide net rijden de treinen hun rondjes. Ooit was er ook een lange tramlijn, maar die heeft plaats moeten maken voor een hogesnelheidslijn. Er is nog wel een baantje voor de trams van RandstadRail, en in het middeleeuwse stadje laat men soms een historische tram rijden.

Het spoornet en de treinen waren oorspronkelijk eigendom van NS. Tegenwoordig zijn ze van Madurodam zelf. Het beleid dat hier alleen treinen rijden die je ook in het echt kunt zien is sindsdien verwaterd. Spoorwegbelangstellenden zullen dat niet erg vinden: die zien waarschijnlijk liever een 1200 dan een TRAXX. En het grote publiek zal zich er al helemaal niet druk om maken.

Vrijwel al het rollend materieel is bewaard gebleven. Een enkele keer wordt hier ook nog wel mee gereden, bijvoorbeeld in 2014, toen de Nederlandse spoorwegen 175 jaar bestonden. Alles is buitengewoon degelijk gemaakt, wat wel nodig is als je er jaarlijks duizenden kilometers mee wilt rijden in weer en wind – zeker vlakbij zee.

Verbouwingen

Het hoofdnet dateert uit 1952 en is tot op vandaag niet structureel veranderd. In 1996 is Madurodam bij een verbouwing sterk uitgebreid. Voor de treinen kwam er een viersporige hefbrug, naar het voorbeeld bij Dordrecht. Deze sluit aan op de treinenkelder onder het restaurant. Deze kelder dient als remise en als werkplaats. Ook wordt van hieruit de treinenloop bewaakt. Tegenwoordig gaat dat natuurlijk per computer, maar vroeger stond er aan de rand van het terrein een ‘echt’ seinhuis van waaruit de treinen werden bediend.

In 2012 vond opnieuw een forse verbouwing plaats. Er was meer ruimte nodig voor ‘doe-dingen’, volgens de directeur van Madurodam. Kinderen moeten hier namelijk een ‘beetje kunnen uitrazen’. De verpretparkisering heeft dus ook in Madurodam toegeslagen, maar voor de liefhebbers is er nog steeds genoeg te zien.

Het lijnennet

Deze tekeningen zijn niet op schaal. Klik erop voor een vergroting. De bovenste tekening is gemaakt door J.A. Bonthuis (Op de Rails, september 1952). De twee andere tekeningen zijn gebaseerd op tekeningen in Railhobby en Spoorwegjournaal.

Het lijnennet van Madurodam anno 1952. In het eerste seizoen dat het park geopend was, moest een groot deel van de baan nog worden aangelegd. Dit is met een streepjeslijn aangegeven. Links is de trambaan getekend die van het dorp Starpenheuvel (op de tekening staat Starpheuvel) langs het Centraal Station liep. De trambaan is later verlegd naar de voorkant van het terrein. Bij het station van Starpenheuvel is later het stationsgebouw van Valkenburg geplaatst. Starpenheuvel is vernoemd naar mevrouw B. Boon-Van der Starp, de initiatiefneemster van Madurodam.

Het lijnennet van Madurodam anno 1996, na een grote verbouwing. In blauw de lange tramlijn tussen Starpenheuvel en het ministerie van VROM. In zwart de hoofdspoorlijn. In groen diverse pendellijntjes. Naar de zuivelfabriek pendelde een elektrisch locomotiefje. Op de strandlijn, die begon bij station Valkenburg, reden dieseltreinstellen. Op de Enkhuizerlijn pendelden elektrische treinstellen. Op de havenlijnen reed een Sik met enkele wagens heen en weer. Het Centraal Station is Groningen, een maquette uit 1981. Bij de haven stond tot 2007 een maquette van station Eindhoven, tegenwoordig een model van Utrecht Centraal.

Het lijnennet van Madurodam anno 2018. De lange tramlijn is verdwenen. Op een deel van het tracé ligt nu de hogesnelheidslijn. Op deze lijn rijdt de Thalys (de V250 is in voorbereiding geweest, maar is nooit gebouwd). Links hiervan ligt de spoorbrug bij Dordrecht. Het rechter spoor over deze brug loopt nergens meer naartoe; vroeger pendelde hierover een trein. Ook op de andere pendellijntjes ligt het treinverkeer stil. Er zijn nog twee korte tramlijnen: een in het historische stadje, en een rondje RandstadRail.

Bronnen

Deze tekst is gebaseerd op een artikel dat verscheen in NVBS Actueel, september 2018. Foto’s: Nico Spilt.

Meer informatie op de website van Nico Spilt, onder andere over de techniek van het railbedrijf in Madurodam.

_{Deze pagina is voor het laatst aangepast op 17 januari 2022.}