De tram in Noord-Friesland (1880-1967)

De beide tramlijnen van de Nederlandsche Tramweg Maatschappij in rood. Tekening: Dick van der Spek.

De Noordwestelijke tramlijn, net als andere lijnen in Friesland geëxploiteerd door de Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM), begon in het station Leeuwarden Vrouwenpoort (op de foto met loc 19, vermoedelijk rond 1905). Later werd de lijn doorgetrokken naar het SS-station van de Friese hoofdstad. De trams reden naar St. Jacobiparochie, maar ook naar Franeker en Arum. Op de achtergrond de molen Het Lam.

Vanaf Vrouwenpoort liep de lijn met een boog over de Harlingersingel (foto) in de richting van de (huidige) Harlingerstraatweg. Hier zien we de lijn afbuigen naar die straatweg. De foto dateert waarschijnlijk van net na de eeuwwisseling.

Na de boog liep de lijn langs de Harlingerstraatweg, zoals hier te zien is. De tram rijdt naar Marssum. De lijn Leeuwarden – St. Jacobiparochie liep voor het overgrote deel in de berm van de weg. Slechts enkele kleine stukken lagen op eigen baan.

We bevinden ons nog steeds op de Harlingerstraatweg en we kijken in de richting Marssum. Hier zien we de kruising met de NFLS-lijn Leeuwarden – Stiens – Metslawier/Tjummarum. De NFLS had bij Leeuwarden Halte enkele armseinen om de tramkruising te beveiligen. Een daarvan staat hier links op de foto die rond 1907/1908 is genomen.

De Harlingerstraatweg tussen Leeuwarden Halte (aan de NFLS-lijn) en Marssum met de NTM-14 op 11 augustus 1936. Foto: J.J.B. Vellekoop.

Beetgumermolen met kolenwagen, mogelijk begin jaren vijftig. Na de opheffing van de reizigersdienst, de opbraak van de tramlijn tussen Leeuwarden en Beetgumermolen en de opening van de verbindingsbaan met de NFLS-lijn bij Mooie Paal in 1939, bediende daarna de NS de tramlijn. Op het gedeelte Berlikum (LIJEMPF) – Beetgumermolen reed in januari 1958 de laatste goederentram.

In Berlikum bezat de Leeuwarder IJs- en Melk-Producten-Fabriek (LIJEMPF) een eigen spooraansluiting. Het spoor liep tot in de fabriek en was berucht vanwege het doorschieten van de trams dwars door de toegangsdeur of zelfs één keer dwars door een binnenmuur.

Nogmaals Berlikum, mogelijk rond 1905. Hier begon de paardentramlijn naar St. Annaparochie. Het spoor kruiste dat van de stoomtramlijn van Leeuwarden naar St. Jacobiparochie. De paardentram (links staat het rijtuig) was geen succes en verdween al in 1917.

Na Berlikum vervolgde de tramlijn zijn weg via Wier (foto) naar Mooie Paal. Tot van 1939 tot 1951 bestond daar een splitsing: naar St. Jacobiparochie of via de verbindingsbaan naar de NFLS-lijn Stiens – Tzummarum.

Eindpunt: St. Jacobiparochie. Hier staat loc 20 gereed voor vertrek naar Leeuwarden. De foto is enkele jaren na de opening genomen. Het tramstation lag aan de zuidzijde van St. Jacobiparochie.

We beginnen onze reis in Dokkum. Aan de zuidzijde van dit stadje bevond zich het tramstation, beginpunt van de lijn naar Veenwouden. De foto toont de paardentramrijtuigen. Hoewel de NTM hier het liefst een stoomtram had gezien, bleef de gemeente Dantumadeel tot 1925 daartegen gekant. Dus volstond men met een paardentram. De foto dateert waarschijnlijk uit de jaren 1900-1910.

Hier zien we de paardentram in Veenwouden, vermoedelijk in de periode na 1915.

De paardentram, niet ver van het tramstation te Veenwouden. Hier kon de reis per stoomtram worden voortgezet naar Drachten en verder.

Eindpunt van de paardentram in Veenwouden. Het tramstation lag overigens tegenover dat van de Staatsspoorwegen.

De paardentram was niet opgewassen tegen de enorme concurrentie van de autobussen. Daarom wilde de NTM de lijn al midden jaren twintig sluiten. De Provincie Friesland verbood dit. Uiteindelijk stemde ook de gemeente Dantumadeel in met de komst van stoomtrams en motorwagens. De lijn werd verzwaard en op 15 mei 1926 feestelijk in gebruik genomen. Hier een stoomtram met loc 40 in augustus 1936 te Veenwouden met een tram naar Dokkum. Foto: J.J.B. Vellekoop.