Verslag sporen uit het verleden 24: de LTM

door Frank Hoogenboom

Op de zaterdagen 7 en 21 oktober 2023 vond alweer de 24^ste excursie uit de serie ‘Sporen uit het verleden’ plaats. Dit keer was het normaalspoornet van de voormalige Limburgsche Tramweg-Maatschappij (LTM) het reisdoel. Voor het station van Roermond wachtte de deelnemers de bus van de firma Wolters Taxi en Touringcar bv met aan het stuur de kundige chauffeur Wim Janssen. Op 7 oktober waren er 42 deelnemers en op 21 oktober 43, waarmee de bus beide keren vrijwel vol was. Dat iedereen op tijd was, mag een compliment voor de deelnemers genoemd worden, omdat juist in deze weekends op allerlei plekken in het land aan het spoor werd gewerkt.

Hét standaardwerk over de LTM verscheen in 1998 onder de titel Trams in Midden- en Zuid-Limburg 1888-1950 en een van de auteurs, Sjef Janssen, was bereid gevonden ons vandaag van deskundige toelichting te voorzien. Als introductie vertelde hij ons dat de centrale werkplaats van de LTM ten noordwesten van het station Roermond had gelegen en dat het complex na de sluiting in 1937 was overgenomen door een papierfabriek die het inmiddels vakkundig in allerlei andere bedrijfsgebouwen had ‘ingepakt’. Een bezoek was dan ook niet zinvol. We reden daarom eerst een route rond het centrum van de stad waarbij Sjef ons een deel van de routes van de metersporige tramlijnen naar Horn en Deurne/Ittervoort en naar Vlodrop liet zien die door de Centrale Limburgsche Spoorweg-Maatschappij (CLS) waren aangelegd en aanvankelijk geëxploiteerd. We kwamen ook langs het mooie voormalige hoofdkantoor van de LTM (en CLS) dat nog steeds aan de Godsweerdersingel in Roermond staat. De LTM, opgericht in 1921, had de lijnen van de CLS overgenomen en was direct daarna gestart met de aanleg van een aantal normaalsporige tramlijnen die we vandaag zouden bezoeken.
De eerste daarvan was in de periode 1922-1924 in delen geopend en liep van Roermond naar Sittard over Echt, Roosteren en Buchten met zijtakken naar Grevenbicht en Roosteren-Maas. De lijn richting Sittard verliet Roermond via de Koppelpoort en kruiste daarna via een eigen, betonnen brug een zijtak van de rivier de Roer. Over die brug loopt heden ten dage een voetpad en daarmee was het de ideale plek voor een eerste stop.

Voormalige trambrug over een zijtak van de Roer bij Roermond, 21 oktober 2023. Foto: Paul Nienhuis.

In het gebied ten zuiden van de Roer liep de lijn deels op een eigen baan die nu  als ‘Tramweg’ onderdeel is van een woonwijk en ja, dan kijken we altijd of onze chauffeur via kruipdoor-sluipdoor-weggetjes op die weg kan komen. Dat lukte hem prima, compleet met een flinke lus om een te scherpe bocht naar rechts te kunnen vermijden.
Hierna zetten we langs het tracé koers naar Linne en Brachterbeek waarna we afweken naar Maasbracht. Van daaruit had namelijk een kolenspoor naar de tramlijn bij Stevensweert gelopen waarlangs de LTM gedurende een aantal jaren kolen uit de Limburgse mijnen had aangevoerd voor de overslaginstallatie (kolentip) aan de Maas. De onderbouw van die installatie lag er nog, maar het restaurant dat er nu op gevestigd is, draagt na een overname niet meer de voor de hand liggende naam ‘de Tip‘. De nieuwe naam was van een Engelse lelijkheid, dus om de suggestie van een van de deelnemers om het (kwaliteits)restaurant ’de Gouden Tip’ te noemen konden we smakelijk lachen! In een ander plaatselijk etablissement genoten we uiteraard van Limburgse vlaai en een aangeklede koffie!
Verkwikt namen we in de stralende zon de bus richting Echt, waar een zijlijn voor goederen naar het NS-station, een tramstation en een remise waren geweest, maar van dat alles was door allerlei weg- en stadsuitbreidingen nu niets meer te zien. De dijkjes die we buiten Echt wél zagen, waren van het smalspoor waarmee de plaatselijke pannenfabriek zijn klei aangevoerd had. Aanwezig maar in deplorabele staat was een trambrug over de Kanjelsbeek bij Ophoven. De aangrenzende tramdijk was zo met bramen overgroeid dat er geen kans leek om ook óp de brug te kijken, maar een enkele acrobaat onder ons slaagde daar tóch in. Chapeau!

Restanten van de trambrug over de Kanjelsbeek bij Ophoven, 21 oktober 2023. Foto: Frank Hoogenboom.

We vervolgden onze rit naar Roosteren, waar ooit een tramdriehoek had gelegen voor een lijn richting de Maas (met aan de overkant het Belgische Maaseik). Onze bus reed echter direct richting Buchten. Daar was inmiddels een enorm industrieterrein verschenen met veel spoor, maar niets meer van de tramweg. Hoewel… NS had de lijn van hier naar Sittard in 1933 van de LTM overgenomen, in eerste instantie om de kolenoverslag voor zijn rekening te kunnen nemen, en had die later dus tot een fiks raccordement uitgebouwd. De aanleg van het Julianakanaal tussen 1925 en 1935 had hier min of meer voor gezorgd en de LTM had wel een nieuwe route naar Grevenbicht gekregen, maar een succes kon het inmiddels niet meer worden. We volgden dan ook de lijn via Born naar Sittard en konden daar met wat gemanoeuvreer ook in Limbricht nog wel bij in de buurt komen. Bij Sittard was de tramlijn ooit onder de spoorlijn door gelopen naar het stationsplein, maar de lijn van NS was al snel rechtstreeks op het spooremplacement aangesloten.  De lijn was zo kort in exploitatie bij de LTM geweest dat er geen topografische kaart bestaat waar de ligging op het stationsplein in Sittard op staat.

In Sittard passeerden we het stationsplein waar het beginpunt van de elektrische tramlijn richting Hoensbroek, Brunssum, Heerlen en Kerkrade had gelegen. Nu lagen de tramsporen van de elektrische tram vrijwel overal in het wegdek en gebruikte de LTM vrijwel op alle trajecten bovenleidingmasten met als gevolg dat er van de tram bijna nergens meer sporen terug te vinden zijn. Ook waren er vrijwel geen aparte wachtruimtes en geen stationsgebouwen. De enige twee bekende uitzonderingen kregen dan ook onze aandacht. Eerst stopten we op het nieuwe stationsplein van Heerlen, waar inmiddels een bebouwing met verwijzingen naar het grijze (Romeinse) verleden is verschenen die nog niet echt gevuld en levendig wil worden, maar waar in de jaren twintig, dertig en veertig een nijver trambedrijf te zien was geweest. Een wandeling door het centrum van Heerlen bracht ons in de Geleenstraat bij de laatste bekende muurrozet, terwijl onze begeleider bij de haakse straathoek van de Sareolastraat en de Geleenstraat  uitlegde dat de tram daar ooit de binnenbocht genomen had, zodat in de winkel op de hoek voor een passage voor voetgangers een doorgang gemaakt moest worden.

Muurrozet van de elektrische tram in de Geleenstraat van Heerlen, 21 oktober 2023. Foto: Frank Hoogenboom.

Aangezien we niet instapten waar we uitgestapt waren, was het zaak om de reisleiding te volgen, en toen een van onze deelnemers dat om hem moverende redenen niet gedaan bleek te hebben, kwam een korte speurtocht op gang die hem weer aan boord bracht. Verder dan in zuidoostelijke richting naar de bekende tramtunnel bij Ehrenstein, nu fiets/voetgangerstunnel onder de Miljoenenlijn die we lopend konden bekijken en waar vanaf de steile helling aan de oostkant het bordje ’pas op voetgangers’ voor het fietsverkeer niet overbodig waren. Frappant hoe weinig begroeiing er op de foto’s uit de tramtijd was en hoeveel nu!

Voormalige tramtunnel bij Kerkrade-Ehrenstein, 21 oktober 2023. Foto: Frank Hoogenboom.

Nadat we allen weer in de bus gestapt waren reden we nog even door naar de grens bij Kerkrade Holz. Ook hier hadden we onze fantasie weer nodig om ons voor te stellen hoe hier ooit elektrische trams gereden hadden en ook hoe later een hek de beide rijbanen van de weg had gescheiden in een Duitse en een Nederlandse zijde. Terug ging het nu via het voormalige splitsingspunt Valkenhuizen naar de grens bij De Locht. De grenskantoren waren er nog, van de tram en de slagbomen letterlijk geen spoor meer. Op de terugweg passeerden we het viaduct in de Miljoenenlijn, juist op het moment dat een railbus van de ZLSM daar onderdoor reed, een aardige toegift!

Er volgde nu een rit naar Vaals voor een bezoek aan een ander deel van het LTM-normaalspoortnet, de tramlijn Vaals-Gulpen-Maastricht.  Omdat Vaals het eindpunt van de lijn was had het dorp een kloek station gekregen dat er nog steeds staat en aanvankelijk de functie van jeugdherberg had gekregen. De façade van het gebouw wordt tegenwoordig ontsierd door uitstallingen van de koopwaar van de erin gevestigde bouwmarkt. Maar voor het zover was eerst een ritje door Vaals op weg naar het etablissement waar hapjes en drankjes voor ons geserveerd werden. De plaatselijke fanfare had onze rit erheen nog opgeluisterd.

Tramstation van Vaals, thans bouwmarkt op 21 oktober 2023. Foto: Paul Nienhuis.

We volgden vanuit Vaals de Rijksweg richting Gulpen en zagen bij Lemiers het voormalig café annex wachtruimte van de tram. Bij Gulpen wees onze begeleider ons de ligging van de tramdriehoek voor de richting Wijlre en reden we langs het busstation, ooit tramstation en volgden we de lijn richting het beroemde viaduct over de Gulp enige tijd. Voor onze bus was het niet mogelijk de plek van het viaduct te bereiken, maar we konden wel naar de nog aanwezige poort onder de lijn bij Reijmerstok. Daar stopten we even en liepen via een oprit op de trambaan en het viaduct op. Inmiddels is de baan deels particulier eigendom, dus een langere wandeling in oostelijke richting zat er niet in.

De poort bij Reijmerstok waar ooit de tram over reed, 21 oktober 2023. Foto: Paul Nienhuis.

Die kwam er vervolgens wel bij de ingraving bij De Hut. Daar had ooit een mooi viaduct over de trambaan gelegen dat in de Tweede Wereldoorlog was opgeblazen en niet meer opgebouwd. In plaats daarvan was de ingraving volgestort met grond en puin dat nog ruimschoots voorradig was.

Ingraving bij De Hut, 21 oktober 2023. Foto: Paul Nienhuis.

Na wat klauterwerk konden we weer de bus in die van hier af het tracé van de tramlijn langs de Rijksweg bij Margraten weer kon volgen. Nog voor Cadier en Keer verlieten we die weg weer in zuidelijke richting om er met een boog weer onderdoor te rijden, juist op de plek waar de tram dat ooit ook had gedaan.

Viaduct onder Rijksweg bij Cadier en Keer, 2018. Foto: Frank Hoogenboom.

Om een steile helling bij Cadier te vermijden lag de baan in een ingraving om het dorp heen. Helaas konden we dat deel van het tracé niet volgen wegens moderne wegafsluitingen. Daarom door naar Heer en Maastricht waar we eerst aan de oostkant van het station langs het voormalige emplacement van de LTM reden om daarna over het grote spoor heen naar het stationsplein te gaan waar onze excursie eindigde en een aantal van ons nog in de gelegenheid was een gezamenlijk diner te gebruiken.

Dank aan Sjef Janssen voor zijn deskundige uitleg. We zien uit naar zijn exposé over de LTM-Garrett-locomotief over wiens geschiedenis nu meer bekend schijnt te zijn.
En nog meer om naar uit te zien: de jubileumexcursie van ‘Sporen uit het verleden’, komend jaar naar de NBM! Ronald zal er ongetwijfeld weer iets moois van maken!