Verslag excursie Industrieel Smalspoor Museum Erica
Op 8 november verzamelde zich halverwege de ochtend een groep van tegen de zestig geïnteresseerden op het voorplein van station Hoogeveen. Voor het stationsgebouw uit 1984 stond een 15 meter lange bus van Lanting reizen al klaar. Bestemming: het Industrieel Smalspoor Museum in Erica, Drenthe.
Reisleider Frank Hoogenboom heette de aanwezigen welkom. Gedurende de comfortabele busrit maakte de groep kennis met het Drentse landschap. Ten opzichte van het westen was het hier minder mistig, wat weidse vergezichten over de verstilde velden opleverde. Elke haakse bocht in het verkavelde veenwinningslandschap leidde tot een weer smallere weg. Kundig stuurde de chauffeur ons uiteindelijk tot de bushalte voor de deur van het Industrieel Smalspoor Museum. Daar wachtten nog enkele deelnemers op ons die op eigen gelegenheid naar het museum waren gekomen.
De hefstkleuren doen het goed als achtergrond tijdens een fotolijn.
Voor velen was deze excursie de eerste kennismaking met dit museum. De ligging tegen de oostgrens maakt een bezoek doorgaans wat hoogdrempeliger dan andere spoorse musea in ons land. Het museum ligt echter niet op een willekeurige locatie. Collectie en locatie delen een geschiedenis. Hier was de Griendtsveen Maatschappij gevestigd, een verveningsbedrijf dat op deze locatie tussen 1850 en 1983 op grote schaal turf won. Voor transport en werktuigen maakte men gebruik van licht verplaatsbaar smalspoor en lichte tractie. Toen de maatschappij zijn activiteiten staakte, zag een aantal enthousiaste vrijwilligers hier een kans om industrieel smalspoor in zijn oorspronkelijke omgeving te tonen.
Rondrit
Op de excursiedag was het weer genadig mild. Het zachte zonnetje gecombineerd met de stralende herfstkleuren zorgde voor prachtige achtergronden voor foto’s. Kleuren waren sowieso talrijk. Dat gold voor het zwarte werklocje dat in z’n werkzame leven boomstammen vervoerde, maar ook voor de kleurrijke stoet reizigerskarretjes afkomstig van voormalig pretpark De Flevohof.
Loc 14 met groot vliegwiel kwam meerdere malen puffend langs tijdens de treinparade.
Uiteraard was een rondrit onderdeel van ons programma. Vaste stop in de rondrit op het terrein is de turfstrooiselfabriek. Het Rijksmonument heeft nog de originele inrichting. Het smalspoor is voorzien van een kantelinstallatie voor karren die zelf niet kippen. Het volgeladen enkele rijtuigje met de excursiegasten bleek enkele momenten te veel voor de het zwoegende locje. De machinist strooide even handmatig wat zand op de railkoppen en het ging weer wat meters vooruit.
Kantelinstallatie turfwagens bij turfstrooiselfabriek Griendtsveen in het Industrieel Smalspoor Museum Erica. Foto: Hendrik-Jan Bakker
Halte Turfstrooiselfabriek. Voor de kijker rechts de kipinstallatie.
Na de turfstrooiselfabriek volgde de remise. Een remise zoals het hoort: de geuren van diesel en smeerolie strijden om het hardst, en er staan locjes in verschillende stadia van onderhoud.
De remise met slechts een klein deel van de collectie.
De middag werd afgesloten met een heuse treinenparade. Onder het genot van een drankje zagen we vanaf het terras een bonte stoet locjes voorbijtrekken met nog bontere wagentjes erachter. Vaak klonk er een tevreden ronkend of puffend geluid, vergezeld met een dieselrookpluim.
De pretparktrein op de (verplaatste) spoorbrug
Indrukwekkende collectie
Maakt onbekend onbemind? Met 112 locjes en nog talloze wagens verdient het Industrieel Smalspoor Museum de aandacht van elke hobbyist met interesse voor smalspoor. Want elk locje vertelt een klein verhaal. Of ze in de bosbouw, mijnbouw, turfwinning of de steenovens hadden gewerkt, wat voor een soort motor erin zat, hoe die bediend moest worden, de enthousiaste medewerkers wisten er alles over te vertellen. En de collectie herbergt zelfs een monorail (zowel het spoor als voertuigen), die hopelijk de komende jaren weer rijvaardig gemaakt kan worden. Daarnaast stond er een schietschijftrein, gelukkig bedoeld om dienst te doen zonder bemanning.
Een rail en een wielstel van de industriële monorail.
De grote locloods. Foto: Hendrik-Jan Bakker
Interieur grote locloods. Foto Hendrik-Jan Bakker
Het Industrieel Smalspoor Museum is meer dan louter een liefdevol onderhouden verzameling materieel in een groene omgeving. Het is het levende restant van de rijke turfhistorie die dit deel van Nederland eeuwenlang tekende. Niet alleen het economisch verhaal over vervening wat op steeds grotere schaal plaatsvond en uiteindelijk (vrij recent) weer afliep, maar ook het verhaal over mensen die generaties lang hard ploeterden.
Opgestelde locjes met een radstand van nog geen meter. De zitplaats staat dwars met het oog op het veelvuldig van richting veranderen
Hard gewerkt wordt er in Erica nog steeds. De belangstellende SNE-groep sprak bewondering uit voor de gedrevenheid van de vrijwilligers, zowel de machinisten en de monteurs, als de cateringmedewerkers en de ontvangst. We troffen veelal jonge vrijwilligers die vertelden met jaren ervaring over techniek en herkomst van het materieel. Indrukwekkend en een feest om naar te luisteren. De jongerengroep in het museum is onzes inziens daarom terecht genomineerd voor de Erfgoedvrijwilligersprijs 2025. Maar niet alleen de uitleg was prima verzorgd, ook de ontvangst met koffie, de lunch en het afsluitende drankje waren top.
Voor wie het museum zelfstandig wil bezoeken: buslijn 44 vanuit Emmen heeft (alleen in het weekend) een halte voor de deur, en rijdt 1x per uur.
Maarten Batenburg
NB1: Alle foto’s bij dit verslag zijn genomen op 8 november 2025 in het Industrieel Smalspoor Museum in Erica. De foto’s zijn, tenzij anders is vermeld, gemaakt door de auteur.
NB2 Kopfoto: Een locje met lorries rijdt mee tijdens de treinparade