Havensporen op Zuid

Beschrijving

De aanleg van de Nieuwe Waterweg van Maassluis naar Hoek van Holland tussen 1866 en 1872 is de aanleiding voor de sprong naar ‘Zuid’ in Rotterdam, de bouw van havens op de linker Maasoever. Ondernemer Lodewijk Pincoff komt met het plan voor de havens. Om de havens te ontsluiten komt er een verbinding naar de spoorlijn Dordrecht-Rotterdam met de bekende Hefbrug en worden de eerste havens rondom deze spoorlijn aangelegd: de Spoorweghaven, de Binnenhaven en Entrepothaven. Het Rijk legt daarbij het goederenstation Fijenoord aan, bij de havens ontstaat dankzij Pincoff het Handelsterrein met faciliteiten voor op- en overslag. Deze ontwikkeling trekt arbeiders naar Rotterdam aan die woonruimte in de buurt nodig hebben en dat leidt tot stadsontwikkeling op Zuid. De havens breidden zich vervolgens steeds verder naar het westen uit, allereerst met de Rijnhaven, waardoor de Wilhelminakade ontstaat, dan de Maashaven met tussen de havens het schiereiland Katendrecht, dan de Waalhaven. Deze havens worden allemaal ontsloten met spoorlijnen vanaf het goederenstation Fijenoord, die voor behoorlijk deel door de straten van het gebied lopen die zich veelal hebben ontwikkeld tot woonstraten. Het probleem van de lange doorgaande goederentreinen door de wijken wordt uiteindelijk opgelost door een spoorlijn aan te leggen ten zuiden van Pendrecht die later het begin zou worden van de Havenspoorlijn.
Dit boek heeft het liggend formaat van een fotoboek, maar is dat nadrukkelijk niet. Het is een degelijk geschiedenis van de havenspoorlijnen in het gebied tussen de oude handelsterreinen in de wijk Feijenoord, nu met tweede ‘e’, en de Waalhaven (Oostzijde). De nadruk is op het ontstaan van de lijnen vanaf de jaren ’80 in de 19e eeuw en de ontwikkelingen die leiden tot het terugtrekken van het goederenvervoer per spoor uit dit gebied vanaf de jaren ’70 in de 20e eeuw. Deze ontwikkelingen wordt op de voet gevolgd. Om maar één interessant voorbeeld te noemen: de bediening van de margarinefabriek van Van den Bergh & Jurgens (later Unilever) op de Nassaukade. Deze fabriek wordt op twee manieren ontsloten, via het Stieltjesplein onder de spoorlijn naar de Dordrecht door en via de Rose-Spoorstraat, die met een spoorwegovergang dezelfde spoorlijn gelijkvloers kruist. Nog begin jaren ’70 rijden lange treinen over deze lijnen maar uiteindelijk raakt Unilever deze verbinding in 1974 toch kwijt. De beschrijvingen zijn gedetailleerd met overzichten van de bediening van de verschillende havens en kades, het “werkproces” want dienstregelingen zijn er niet, bijvoorbeeld op Katendrecht in de jaren ’70. Er is een kort hoofdstuk over het “werkliedenvervoer” vlak na de Tweede Wereldoorlog.
Er zijn zeer veel kaarten opgenomen, sommige speciaal voor het boek getekend, andere afkomstig uit archieven. De geschiedenis wordt geïllustreerd met mooie zwart/wit foto’s in de 1e helft van het boek, vaak juweeltjes uit de jaren ’50 en ’60 van konvooien op de straten van Zuid. De 2e helft van het boek is in kleur geïllustreerd met 600’en of 2200’en in geel met grijs en een enkele rode 6400 die wagens ophalen langs kades of op de Havenspoorlijn. Niet bekend op Zuid? Leg bladwijzers bij de belangrijkste kaarten uit het boek op bladzijden 28, 48, 76 en 111 of maak een kopie.
Dit boek is deel 59 uit de NVBS boekenreeks. De boeken uit de reeks, gestart in 1961, zijn ongeveer 50/50 verdeeld tussen tram en trein gerelateerde onderwerpen. Goederenvervoer komt er echter bekaaid af: dit is het derde boek over het onderwerp, na het boek over “huis tot huis” vervoer per spoor in 2019 en het standaardwerk over goederenwagens van de Nederlandse tramwegen in 1996. Het boek is daarom een zeer welkome aanvulling op de NVBS boekenreeks.

Bron: NVBS Actueel 2023-12