Op de Rails – 2023 – nr. 3 (maart)

Regionale spoorwegen in Nederland, deel 6 (slot): Zuid-Holland

door Gerrit Nieuwenhuis en Anton Egelie

De spoorlijnen in het westen van Nederland maken nagenoeg allemaal (weer) deel uit van het Hoofdrailnet (HRN), waarvan de exploitatie onderhands aan NS is gegund. NS had in 1996 weliswaar enkele Noord-Hollandse lijnen aangemeld voor de contractsector (zie OdR 2022-8, blz. 390), maar de provincie Noord-Holland had te kennen gegeven geen interesse in decentralisatie te hebben. Een van de redenen daarvoor was de verwevenheid van de Noord-Hollandse contractsector-treindiensten met de NS-diensten op het HRN in combinatie met onzekerheid over de mogelijkheid om de gedecentraliseerde treindiensten te laten doorrijden naar hun oorspronkelijke eindpunt. Omdat decentralisatie niet in zicht was, werden de treindiensten met ingang van 1 januari 2005 weer toegevoegd aan het HRN.

RandstadRail bij Voorburg ’t Loo met RET-metrotreinstel 5506 en HTM-tram 4009 op 25 februari 2019.

Foto: Tim Boric.

Wisselbediening bij trams

door Hans de Haan

Wisselbediening en beveiliging zijn aspecten waarin spoor- en tramwegen al van oudsher van elkaar verschillen. Snelheid en gewicht spelen daarbij een rol. De bediening gebeurt bij spoorwegen in de regel op afstand, bij trams ter plaatse. Parallel daaraan verschilt ook de techniek. De praktijk bij trams is tot dusver weinig belicht. Dit gemis maken we goed in twee afleveringen, te beginnen met de wisselbediening.

Wissels zonder tongen of met maar één tong waren gebruikelijk bij paardentrams. De splitsingen van normaal- en smalspoor van GVB en NZH in Amsterdam hadden ook zo’n tongstuk. De flens van het andere wiel op de as zorgde dat de tram de goede kant op reed. Een Beijnes-tramstel op de Admiraal de Ruyterweg bij De Krommert; 19 augustus 1957.

Foto: J.J. Overwater, collectie SNR.

Het eerste NS-wagenpark

door Hans Nahon

In een discussie op facebook werd een foto geplaatst van goederenwagens met opschriften van zowel de Staatspoorwegen als NS. Daar werd vermeld dat een foto, gezien die ‘dubbele’ opschriften, uiterlijk in 1924 gemaakt zou zijn. Dat is onjuist, het zou op zijn vroegst in 1924 geweest kunnen zijn. Wanneer en hoe vond die omnummeractie plaats?

Op NS CHH (gesloten 12-tons wagen) 6680 staat het voormalige HSM-nummer 10408 nog doorgestreept op één zijwand. De opdracht gaf aan dat het oude opschrift had moeten blijven staan met het NS-nummer op een nabijgelegen schroot. Mogelijk had men de wagen al aan beide zijden omgenummerd, feit is dat deze ‘omgekeerde’ uitvoering vaker voorkwam.

Foto: Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek, collectie Hans Nahon.

Een blik in de archieven van de SNR: De NZH en de wederopbouw

door Dirk Eveleens Maarse

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verkeert het tramnet van de NZH in een slechte conditie. Er is dringend behoefte aan rails en dwarsliggers. Aan nieuwe rails is nauwelijks te komen, maar een drietal Nederlandse trambedrijven heeft de oorlog niet overleefd.

Thermietlassen bij de heraanleg van sporen op het emplacement Scheveningen; 11 april 1948.

Foto: Bonthuis, collectie SNR (NEG130-329).

Tsjechoslowakije in 1972: Praag en Brno

door Maurits van Witsen

Het werd tijd om Tsjechoslowakije te bezoeken, het land van de massale bouw van de wereldbekende Tatra-trams. Een voorproefje had ik al genomen op 7 juli 1966, toen ik vanuit het Hongaarse Miskolc een dagbezoek aan het excentrisch gelegen Slowaakse Košice had gebracht. Hoewel het land in de jaren zeventig negen bloeiende trambedrijven had, waren er toch ook diverse verdwenen.

Lijn 5 in Praag met een stampvol Tatra T3- stel bestaande uit de motorwagens 6612 + 6613. Národní, 29 juni 1972. 

Foto: Maurits van Witsen.