Trams in België 2010-2022

Hans Casteleijn neemt ons in zijn dialezing mee in de tram-ontwikkelingen in België van de afgelopen jaren.

NMVB

Het immense nationale tramnet van de NMVB sprak ooit tot de verbeelding. In 1948 had het totale net een lengte van 4811 kilometer. In 1950 maakte 1528 kilometer elektrische tramlijn deel uit van dat net. Tot 1955 werden nog enkele verbindingslijnen onder de draad gebracht. Het meest tot de verbeelding sprak misschien wel het smalspoornet in de regio Brussel / Vlaams Brabant met lijnen naar Aalst, Ninove, Leuven, Waterloo, Londerzeel en diverse andere plaatsen in de regio. Het tweede grote net bestond in de regio Charleroi / Mons waar het vooral ging om een dichte structuur van laagfrequente lijnen tussen kleinere industrieplaatsen en de landelijke regio in. Heden ten dage is er nog een rompstructuur in de vorm van de prémetro van Charleroi over. In Gosselies en Anderlues kun je nog een klein vleugje van de sfeer van weleer opsnuiven. En dan was er nog het derde grote buitenlijnnet van Antwerpen dat zich uitstrekte tot aan de Nederlandse grens bij Wuustwezel, Putte en Zandvliet. In de jaren 1960 werd alles in rap tempo opgeheven; een paar landelijke lijntjes, o.a. die naar Zandvliet en Lillo, sneuvelden vanwege de havenuitbreidingen.

Brussel

De Belgische hoofdstad kende ooit een van de dichtste en grootste tramnetten ter wereld. Op het hoogtepunt in 1947 waren 74 stadslijnen! Overigens reden er wel vaak meerdere lijnen gebundeld op de hoofdas en waaierden dan verder uit. Het tramnet kwam nagenoeg ongeschonden WOII door. In de jaren 1960 en 1970 werden complete stadswijken afgebroken om plaats te maken voor kantoorkolossen van de Europese Unie (toen EEG), de Belgische bureaucratie en van banken en verzekeringen. Ook raakten de verouderde trams hopeloos vast in het chaotische autoverkeer. Al in 1958 werd het eerste stukje tunneltraject geopend. In 1976 werd de eerste metrolijn geopend. Vanaf 1969 reden de tramlijnen al gebundeld door de premetrotunnels naar het centrum van de stad. In 1976 werd ook de NZ-tramtunnel onder de Boulevard Anspach geopend en ging een hele bundel tramlijnen gebruik maken van dat ondergrondse traject. Heden ten dage rijden hier de hoogfrequente premetrolijnen 3 en 4 die buiten de lange tunneltrajecten overal op vrije baan rijden. De bijgestelde planning voorziet erin dat eind 2025 hier een volwaardige metro gaat rijden.

Antwerpen

In de jaren 1960 was de tram van Antwerpen heel sterk verouderd. Lang was het nog een privaat bedrijf dat nauwelijks investeerde. Nog tot 1974 reden er sterk verbouwde en verlengde trams uit de jaren 1902-1910 in de spitsuurdiensten! In 1960 verscheen de eerste serie PCC-trams op de baan. Het waren oerdegelijke trams, want de laatste wagens zijn pas in april 2023 buiten dienst gegaan. Tot dit voorjaar reed er nog een zevental op lijn 11. Vanaf de tweede helft jaren 1960 begon men aan de bouw van een ambitieus stelsel van premetrotunnels. Vanaf 1982 werden er kleine uitbreidingen gerealiseerd, in 1990 kwam de tramtunnel onder de Schelde gereed en ontstond er een tramnet op de linkeroever. Ook hier blijft de tram grotendeels binnen de stadsgrens. Een regionale OV-functie is in Vlaanderen ver te zoeken.

Gent

Gent had op het hoogtepunt in 1947 negen stadstramlijnen en enkele NMVB-lijnen die elektrisch waren, zoals naar Destelbergen en Zomergem. Daarnaast waren en nog lijnen met motortrams. Het tramnet werd lang bereden met rammelende drie-assige trams die tussen 1933 en 1935 verbouwd waren uit nog oudere trams. Alles werd op de sleet gereden, tot dat men in 1969 noodgedwongen (tijdelijk?) de drukke lijn 3 moest opheffen. Toen ontstond er een crisissituatie, want verkeerstudies wezen uit dat voor de korte tramlijnen 1, 2 en 4 vanwege de zeer smalle straten geen vervanging door bussen mogelijk was. Men besloot om zo min mogelijk te investeren en vooralsnog een kleine serie tweerichtingstrams aan te schaffen. De laatste 25 jaar wordt er flink geïnvesteerd in verbetering van de infrastructuur en zijn ook enkele verlengingen tot stand gekomen.