Op het spoor door ruimte en tijd in Polska

Enkele jaren geleden besloot de Poolse regering in samenspraak met de PKP tot de uitvoering van de Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK), een netwerk van de zogeheten ’10 spaken’.  Een geheel van gemoderniseerde en ook nieuwe spoorlijnen die vanuit centraal-Polen, tussen Warsawa en Łodz, naar 10 richtingen uitwaaieren. De CPK verbindt zo het centrum sneller met de ‘perifere’ gebieden en deze gebieden ook onderling, met tevens internationale aansluiting. De CPK is het eerste in eigenlijke zin nationaal-Poolse ontwerp van een spoorwegsysteem.

Die constatering is verbonden met de geschiedenis van het land. Polen heeft zo’n 125 jaar lang, van 1795 tot – eenvoudig gesteld – 1919, niet als staat op de kaart van Europa bestaan. In de Drie Poolse Delingen van 1772, 1793 en 1795 opgedeeld door en tussen Pruisen, Rusland en Oostenrijk. Pas de Vrede van Versailles na WO I bracht het herstel van de Poolse staat. Dat had natuurlijk ook gevolgen voor de spoorwegen. Het ‘net’ kwam immers te bestaan uit een samenvoeging van delen van drie tot dan toe afzonderlijke staats­spoorwegen! Bovendien had het voormalige Russische gedeelte breedspoor.

Amper 25 jaar later en na de nieuwe catastrofe van WO II werden door en op bevel van het oprukkende Rode Leger in 1945 veel sporen gedemonteerd: bij dubbelspoor het tweede spoor en ook hele stukken enkelspoor. En niet alleen sporen, maar ook hele installaties. En dat in gebieden waarvan de Sovjets toen al wisten dat die na de overwinning op nazi-Duitsland aan Polen zouden komen. Het zal bij de komende presentatie op een zelf ingetekende PKP-spoorwegkaart met één opslag te zien zijn. Stalin weigerde voor zijn invloeds­sferen deel te nemen aan het Marshallplan. Wat er vervolgens aan wederopbouw en heraanleg kwam, moest met weinig geld en middelen gebeuren. Ook die heraanleg is op genoemde kaart te zien.

In de komende presentatie wordt de geschiedenis van Polen en specifiek de overgang van de tot 1945 Duitse oostgebieden naar Polen vooral verbonden met de spoorwegarchitectuur ‘langs de lijn’ aldaar. Met uit een reeks van treinreizen foto’s en korte video-opnames van stations en ook bruggen, en van de smalspoorlijn Ełk-Sypytki in het noordoosten van het land. Een recente PKP-spoorwegkaart zal gaandeweg een aardrijkskundige oriëntatie vergemakkelijken.

Zoals eerder gesteld, hebben de Polen na 1945, tot aan de vestiging van de Derde Republiek in 1994, met weinig middelen veel moeten doen. Dat vroeg prioriteiten: de treinen moesten rijden! Dat betekende voor de stations, dat de oude bouwsubstantie veelal bleef bestaan, zij het noodgedwongen vaak met ernstig achterstallig onderhoud. Maar hun kommervol voortbestaan bleek een geluk: de oude tot 1945 Duitse stations, veelal na 1870 gebouwd met Frans geld (!) uit de door Frankrijk verloren oorlog met Duitsland 1870/71, worden sinds jaren perfect gerestaureerd.

Al direct na 1945 golden onder internationale deskundigen door de wederopbouw van bv. Wrocław en Gdansk de Poolse restaurateurs als de beste ter wereld. En zo staan die stations, ook met de modernste voorzieningen, er al een poosje als een plaatje bij. De foto’s  zullen ervan getuigen. Ook waar de geschiedenis van de staatkundige overgang van territoria om de hoek komt kijken, bv. bij het station van Wegliniec (tot 1945 het Duitse Kohlfurt), zo’n 25 km ten noordoosten van Görlitz. Daar is in heldere oranjerode baksteen de Pruisische adelaar vervangen door de Poolse griffioen. En natuurlijk is er ook ‘Holandia’ in Polen. Met bv. het station Pasłek (eertijds Preussisch Holland) in het noordoosten, het station Tuchola met een treinstel van het bij ons bekende Arriva links van de Wisla (Weichsel), en de halte Stogi Małborski tussen de rivieren de Wisła en Nogat, waar ooit Nederlandse Mennonieten woonden en graanboeren waren.

Hopelijk komen belangstellenden alvast in de sfeer voor een informatief uitstapje in woord en beeld.