Het railvervoer: tussen markt en overheid

Presentatie door Gerrit Nieuwenhuis

De relatie tussen de overheid en de spoorwegen is boeiend. Die relatie is sinds het ontstaan van de spoorwegen voortdurend aan het veranderen. Tegenwoordig praten we over marktwerking en de meningen daarover zijn uiteenlopend. Bij het ontstaan van de spoorwegen werd de bouw en de exploitatie van spoorwegen aan het bedrijfsleven overgelaten. In landen om ons heen was dat vaak anders en bemoeide de staat zich wel met de aanleg van spoorlijnen.

Pas aan het eind van de negentiende eeuw waren er redenen om ook in Nederland meer staatsbemoeienis te krijgen. Bescherming van reiziger en verlader, veiligheid van het treinverkeer en sociale aspecten van het personeel dwong de overheid tot regelgeving. In de Eerste Wereldoorlog waren er militaire redenen, die geleid hebben tot het ontstaan van uiteindelijk de N.V. Nederlandse Spoorwegen.

Vanaf 1990 wordt de marktwerking geïntroduceerd, wat geleid heeft tot een nieuwe organisatie van de spoorwegmarkt. Het regionaal vervoer is grotendeels de verantwoordelijkheid van de provincies, die door middel van aanbestedingen de geschikte vervoerder een concessie verlenen. Het Rijk is verantwoordelijk voor het kernnet en heeft onderhands een concessie verleend aan NS. Hierover loopt een onderzoek van de Europese Commissie. Tot slot het goederenvervoer dat geheel in open concurrentie wordt geëxploiteerd. Hier speelt de overheid geen rol.

Al deze ontwikkelingen komen aan de orde tijdens deze lezing van Gerrit Nieuwenhuis.